اشاره:‌ متن زیر گفتگو با آیت‌الله مصباح یزدی در مورد مسائل بنیادین و زیربنایی اقتصاد است. در این گفتگو وی بر لزوم درک زمینه‌های جهانی و روابط بین‌الملل برای پایه‌ریزی بنیان‌های اقتصاد اسلامی تاکید کرده است.

 خبرگزاری موج در گفتگویی دوستانه و صمیمانه پای صحبت این عالم وارسته نشسته است تا چالش‌های اقتصادی جمهوری اسلامی را چه از دیدگاه اقتصاد اسلامی و مبنایی و چه از دیدگاه راهبردی بررسی کند.

 اجرایی شدن اصل 44 قانون اساسی چه میزان می‌تواند به تحقق اهداف در نظر گرفته شده حکومت اسلامی به ویژه عدالت کمک کند؟

 تحقق اصل 44 قانون اساسی در زمره اهداف عالیه انقلاب اسلامی است و آن هم به این دلیل که حکومت اسلامی برای تحقق عدالت در جامعه باید تلاش و کوشش کند. بنابراین حکومت اسلامی برای رسیدن به این هدف باید بصورت دقیق این اصل را در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها به اجرا درآورد.

 سازوکار لازم برای اجرایی شدن این اصل باید چگونه از سوی حکومت اسلامی ایجاد شود؟

 برای اجرا شدن این اصل چند پایه لازم است که هر کدام از این پایه‌ها سازوکارهای مربوط به خود را دارد. یکی از آن سه پایه اصلی برای اجرا شدن این اصل مباحث تئوریک و نظری پیرامون مسائل اقتصادی به‌خصوص از دیدگاه اسلامی است. از آنجا که این مباحث جزو مباحث حکومتی است لذا مباحث کلان اقتصادی در این حوزه باید مورد توجه و دقت نظر قرار گیرد.‌

 تا ما ندانیم که نظر اسلام پیرامون مباحث کلان اقتصادی چیست، تلاش برای اسلامی کردن اقتصاد و تحقق اهداف اقتصاد اسلامی، تلاش بی‌هدفی است. بدون شک، باید نظرات اقتصادی و مدیریت کلان جامعه روشن شود.

 همانطور که می‌دانید مباحث تئوریک، منطقی و چارچوب‌مند است اما در اقتصاد اسلامی بخش ارزش‌های اسلامی هم مدنظر است.

 برای تبیین این موارد نیازهایی اکنون در این بعد احساس می‌شود؟

 این بخش‌ها احتیاج به متخصصینی دارد تا پیرامون آنها به تبادل‌نظر بپردازند لذا اساتید حوزه و دانشگاه هر دو باید تلاش کنند تا در تحقق این هدف به نتیجه برسیم و بتوانیم تئوری‌هایی که منطبق با مسائل جامعه است بدست بیاوریم.

 از اوایل انقلاب ضرورت این کار روشن بوده و در ستاد انقلاب فرهنگی در دوران حضرت امام(ره) هم این نگرش وجود داشته و اکثر افرادی که هم‌اکنون در این حوزه (اقتصاد) تلاش می‌کنند از همان دوران مشغول فعالیت بوده‌اند.

 این پایه اول اگر به درستی انجام می‌پذیرفت یعنی تئوری‌های منطبق با جامعه ما و نظرات اسلامی تبیین و در مرحله بعد براساس آنها سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی می‌شد، آیا در راستای تحقق اقتصاد اسلامی به هدف رسیده بودیم؟! پاسخ به این سؤال منفی است زیرا که این هدف دو رکن دیگر هم دارد.‌

 پایه دوم بیشتر به مسایل سیاسی و بین‌المللی مربوط می‌شود.

 ما در تئوری‌های اقتصادی تمامی مسایل بالفعل جامعه را با مسایل پیرامونی مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهیم. برخی مسائل متحده است و پیرامون آنها آیه و روایت خاصی وجود ندارد و باید براساس قواعد اصولی تبیین گردد. بسیاری از مسایل باید صورت مسأله‌اش درست تبیین گردد.

 این مسأله علاوه بر آشنایی با فقه اسلامی و اقتصاد دانشگاهی، احتیاج به آشنایی مسایل جاری جهان و بین‌المللی ارتباط دارد.

 برای بهتر اجرا شدن و رسیدن به اهداف اسلامی با توجه به نبود نمونه مشابه چه کارهایی باید صورت گیرد؟

 از آنجا که نمی‌توانیم مسایل اقتصادی را در چارچوب کشور خود مطرح کنیم لازم است با مسائل جهان و اتفاقات سیاسی و اقتصادی که رخ می‌دهد آشنا و آگاه باشیم زیرا مسائل اقتصاد نو با جهان پیوند دارد. ما نمی‌توانیم تئوری خاصی را طرح کنیم و بخواهیم بدون در نظر گرفتن شرایط واقعی آن را در جامعه عملی سازیم زیرا که در تعاملات اصطکاک پیدا می‌کنیم.

 لذا باید یک جنبه ثانوی در مسایل اقتصادی لحاظ کنیم آن هم به خاطر شرایط بین‌المللی و جهانی و ارتباط ما با آنها و پیش‌بینی شرایط آینده که بوجود می‌آید.

 تا چند دهه اخیر هیچ‌کس در مورد مالکیت فوق اتمسفر و کرات آسمانی فکر نمی‌کرد اما امروزه این مباحث مطرح است در واقع مبحث مالکیت گسترش کیهانی پیدا کرده و باید در مورد مالکیت کیهانی نظر بدهیم. ما باید آگاه باشیم که قدرت‌های بزرگ به چه مسایلی فکر می‌کنند و در سیاست‌هاشان چه الگوهایی را برای چه اهدافی در نظر می‌گیرند و از چه شگردهایی برای زیر سلطه قرار دادن کشورهای جهان سومی تلاش می‌کنند. امروز ما به سختی می‌توانیم شگردهای آنها را کشف کنیم از جمله آنها همین شرکتهای چندملیتی است زیرا که قانون خاصی هم جایگاه برای آنها در نظر گرفته نشده است.‌

 با توجه به موارد گفته شده به نظر باید با بررسی علمی و همه‌جانبه نوآوری داشته باشیم تا بتوانیم حضور داشته باشیم؟

 با وجود این مسایل، ما یک بینش فوق‌اقتصادی لازم داریم بینش سیاسی اقتصادی تا بتوانیم مسایل روز را درست بفهمیم و برای آینده درست پیش‌بینی داشته باشیم.

 تبیین شرایط اقتصاد بین‌المللی ظرافت‌های خاصی را دارد که برای پی بردن به آن باید فنون لازم را فرا گرفته باشیم. این مسأله صرفاً کار یک استاد دانشگاه اقتصاد نیست، بلکه یک بینشی است که به عنوان پایه دوم در مسایل اقتصادی باید وجود داشته باشد.

 ‌از ترکیب تئوریهای اقتصادی اسلام و آگاهی از شرایط اقتصاد سیاسی جهان، سیاست‌های اقتصادی ما بدست می‌آید و ارتباط اقتصادی جهانی تبیین می‌گردد.

 بعد از این دو پایه آیا مشکلات اقتصادی ما حل می‌شود و اگر بالفرض تمامی کارشناسان ما هم بالاجماع به نقطه نظر واحدی برسند اقتصاد اسلامی محقق می‌گردد؟!

 این امر اصلاً محقق نمی‌شود به دلیل این‌که تاکنون در بعد نظری موفق بوده‌ایم وقتی می‌خواهیم مسایل نظری را در جامعه اجرا کنیم، در بعد عملی دچار اشکال می‌شویم زیرا که در این رابطه منافع مجریان مد نظر قرار می‌گیرد.

 به نظر با این مباحث نظری قدرت اقتصادی یکی از لازمه‌های موفقیت این نظریه باشد شما با این مسئله موافقید؟

 عده‌ای هستند که به خاطر شرایط و ویژگی‌هایی که داشته‌اند، توانسته‌اند برای خود امپراطوری‌های اقتصادی ایجاد کنند و حتی در عرصه بین‌المللی وارد شده‌اند آیا آنها حاضرند از منافع شخصی خود بگذرند؟! آیا بدون قدرت مالی، حکومت‌های اسلامی می‌توانند با جهان تعامل داشته باشند؟! ما باید به هرحال قدرت اقتصادی را به وجود آوریم اگر توانستیم تکنولوژی و نیروی انسانی را به کار گیریم و قدرت اقتصادی در عرصه بین‌المللی پیدا کنیم آن‌وقت می‌توانیم در جهان حرفی برای گفتن داشته باشیم و دیگران حرف ما را گوش کنند در غیر این‌صورت کسی به حرف ما گوش نمی‌کند.

 با این تفسیر آن دو پایه اولی که تبیین کردیم در هم می‌ریزد زیرا که این فکر تئوری‌های اقتصادی و مسایل بین‌المللی را هرطور که بخواهد تفسیر و تحلیل می‌کند زیرا که رسیدن به قدرت اقتصادی برای آن اهمیت دارد. از طرف دیگر چون در حکومت اسلامی هم این مباحث را طرح می‌کنیم به قدرت رسیدن حکومت اسلامی را در کسب قدرت اقتصادی می‌دانیم.

 به نظر نیاز به راه‌حل و یا راهکارهای جدیدی داریم نظر حضرتعالی در این خصوص چیست؟

 برای اینکه این مسأله به نحوی حل شود که در راستای تحقق حکومت عدل جهانی حضرت ولی‌عصر باشد، لازم است در دیدگاه سیاسی اسلام با تأمل، مسأله را دنبال کنیم تا راه‌حلی برای آن پیدا نماییم و این کار بسیار دشواری است.‌

 اگر بخواهیم تنها در بعد نظری تلاش کنیم و به بعد عملی آن توجه نداشته باشیم، به راحتی این امر محقق می‌شود. بنابراین باید اول درصدد این باشیم که هدف ما از طرح این موضوعات چیست. اگر به دنبال تحقق حکومت اسلامی و اقتدار این حکومت هستیم نمی‌توانیم مسایل اقتصادی را بدون در نظر گرفتن مسایل سیاسی طرح کنیم، آن هم مسایل سیاسی مبنایی، تحقق این امر بسیار دشوار است اما البته شدنی است ولی احتیاج به برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری، تلاش و کوشش جدی و مخلصانه دارد.‌

 آیا راههای دیگری در این خصوص وجود دارد؟

 یک راه هم این است که به عنوان کارشناس اقتصادی نظر دهیم و نسبت به مسایل سیاسی بی‌تفاوت باشیم.

 راه دیگر هم این است که ببینیم مسایل اقتصادی به چه سمتی می‌رود برای آن تئوری‌سازی کنیم و درواقع متخصصان این فن‌آوری باشند در دست قدرت.

 نسبت به تحقق هدف اول من چندان امیدی ندارم زیرا که در طول چندین سالی که از تحقق حکومت اسلامی می‌گذرد به افرادی که امید داشتیم تا در راستای اقتدار حکومت اسلامی تلاش کنند کاری جدی صورت نگرفته است. پایشان به قدرت که رسید خود را گم کردند. فرمانده جنگ بودند در جنگ جانشان را در دست گرفتند و جنگیدند اما بعد که پول و مقامی بدست آوردند یادشان رفت. حلال و حرام را هم فراموش کردند گفتند راهش پیدا می‌شود که تئوری برای ما بسازند و درست کنند.

 آن چیزی که خطرناک است این است که ما زحمت بکشیم و تئوری بسازیم و بعد طاغوتیان بیایند بهره‌اش را ببرند.

 هدفمان این باشد که اگر یک روز کسی گفت من نمی‌دانستم حکم اسلام چیست حجت تمام شده باشد ولی تجربه عملی نشان نمی‌دهد که خیلی طرفدار داشته باشد. (آنچه که مهم است تقوی است اگر تقوی نباشد تمام این حرفها بر باد است). شما هم اگر هدفتان این است که اقتصاد اسلامی به راه بیندازید، نمی‌توانید. از شما زرنگ‌تر وجود دارد.

 اما اگر هدفتان اتمام حجت است، خوب است. البته اما منفی‌گرا نیستیم تجربه‌اش را در زمان حضرت علی دیده‌ایم. مگر رهبریش ضعیف بود؟ چه کمبودی داشت؟ اما نشد! البته مردم ما خیلی بهتر از زمان حضرت علی هستند اما باید واقعیت‌گرا باشیم.

 چون کشور اسلامی است مردم می‌گویند اگر آن چیزی که مسئولین عمل می‌کنند اسلامی است پس نتیجه‌اش کجاست و اگر اسلامی نیست چرا نیست؟

 جواب این سؤال را مقام معظم رهبری چند سال پیش فرمودند ما در راه اسلامی شدن چندین مرحله داریم: یک مرحله انقلاب و ساقط کردن رژیم طاغوت مرحله بعد نظام اسلامی را برپا کنیم بعد دولت اسلامی را تشکیل دهیم و بعد جامعه اسلامی بسازیم، فقط 2 مرحله‌اش را تشکیل دادیم.

 ابشان از من و شما به مسائل اسلام و جامعه واردتر هستند در شرایطی بودیم که ایشان صلاح دیدند این را به مردم بگویند. امام خمینی می‌فرمودند بویی از اسلام رسیده به ما. (ما باید این را به مردم بفهمانیم آرام آرام).

 اگر اسلام به معنای کاملش بخواهد اجرا شود خیلی شرایط می‌خواهد، بزرگترین مانع خود ماییم، نخبگان جامعه. هرگاه با منافعمان نخواند بهم می‌ریزیم.

 بزرگترین آسیب ما از این نیست که کسی که آشنا به مسائل اقتصادی نیست مسئولیت‌های کلیدی اقتصادی می‌گیرد؟

 توقع اینکه مسئولین ما از 3 پایه در حد اعلی باشند، رویاست. اگر این میسر نبود باید تنزل کنیم (رها که نمی‌توان کرد) پس آنکه فرایند امتیازاتش بیشتر است آن را انتخاب کنیم.‌

 این تصور قشری‌گرایانه است و آن اینکه هر کاری را به خدا نسبت می‌دهیم و مسئولین نظام اسلامی یعنی نماینده خدا و امام زمان... هر کاری که می‌کند به حساب آنهاست. شاید دلیلش هم پا برجا کردن حکومتمان باشد.

 برای فرهنگ‌سازی و اجرایی کردن امور نیاز به چه مواردی باید مدنظر قرار گیرد؟

 من جور دیگر وارد می‌شوم. ایده‌آل این است که مسئولین فرهنگی در همه شاخه‌های فرهنگی کار کنند به صورت ارگانیستی نه جزیره‌ای، مسئله مهندسی فرهنگی.

 برای مثال در جبهه جوانانی بودند با کمال اخلاص که بعضی‌ها از اول خوب بودند و بعضی دیگر در جریان جبهه گوهر شدند. خوب جنگ تمام شد و آنها که به امید زیارت سیدالشهدا و شهادت برگشتند از جبهه، توقع داشتند جامعه را می‌خواستند همان‌طور پیدا کنند، اما نبود. نمی‌تواند آرام بگیرد. می‌رود سراغ مراکزی که احتمال می‌دهد دوای دردش باشد می‌رود می‌بیند نه خبری نیست. اما او جوینده و تشنه است. کسانی پیدا می‌شوند شیاد که ادعا می‌کنند آن چه را تو می‌خواهی ما داریم. او تشنه است و به دام می‌افتد.

 این در جامعه هست یا نه؟ بعد از جنگ این‌ها چقدر زیاد شده انواع مکتب‌ها و ادعای امام‌زمان و خداشدن... این را می‌رساند که نیاز هست و پاسخ داده نشده. وقتی دوای اصلی پیدا نشود دنبال تقلبی‌اش می‌رود.

 حالا این تقصیر کیست، پیدا کردنش به درد ما نمی‌خورد. کار ما این است که کالای اصلی را در دسترس جوان قرار دهیم تا دنبال تقلبی‌اش نرود.

 مسئله دیگر اینکه گاهی افراد مخلص هستند اما فقط در یک بُعد پیشرفت کردند و بُعد دیگرش را از دست داده‌اند به خاطر همین می‌گوییم باید ارگانیستی عمل کنیم. یک نفر مثلاً فقط سینه‌زنی می‌کند دیگر به سیاست و رفتار زن و بچه و... کاری ندارد ما چه بگوییم به او؟ مثل کسی که بهش می‌گوییم آش را با نمک باید باشد، آن وقت بردارد یک کاسه نمک را 2 قاشق آش بریزد و بخورد!‌

 اشاره: واکاوی سیره اهل بیت علیهم السلام در جامعه ای که بر فراز آن پرچم امیرمومنان (ع) به اهتزاز در آمده بی شک از جمله ضروریات است. چه اینکه طریق زندگی شرافتمندانه را تنها باید در مرام وحیانی وکلام نورانی آن ستارگان هدایت جست  و نزد خداوند متعال برای رفتار خود به کردار آنها احتجاج کرد چراکه به فرموده حضرت مهدی ارواحنا له الفدا حجت خداوند بر خلق تنها ائمه معصومین علیهم السلام هستند "نحن حجت الله علی الخلق"

 ایام شهادت سیده زنان عالم حضرت زهرای مرضیه (س) بهترین فرصت برای سیر در سیره عملی و درس آموزی از حرکت دختر رسول اعظم (ص) است. اما متاسفانه غفلت از این مهم بعضا باورهای عمومی را نسبت به عملکرد حضرت زهرا (س) به خصوص بعد از وفات پیامبر اکرم (ص) به سمتی سوق داده که نه تنها در شان آن بزرگوار نیست بلکه بر خلاف منش ایشان می باشد.

 اصلاح و شفاف سازی تصورات مبهم و نادرستی که از زندگی ایشان در میان عوام جامعه رواج یافته از جمله مواردی است که نباید در قبال آن بی اعتنا بود. آیت الله مصباح یزدی در گفتار زیر به تحلیل برخی از این ذهنیت های نادرست پرداخته است:

 بزرگترین مصیبت حضرت زهرا (س)

 به مناسبت این ایام شایسته است هم درباره ویژگی‌های شخصیتی حضرت زهرا(س) و هم درباره ماجرای زندگی و ستم‌های فراوانی که از طرف امت اسلامی بر ایشان روا داشته شد و چیزهای دیگری از این قبیل صحبت کنیم. به هرحال، برای بسیاری از ارادتمندان به اهل بیت و کسانی که صادقانه به فاطمه زهرا(س) عشق می‌ورزند، تصورات مبهم و نادرستی از زندگی ایشان وجود دارد.

 واقعیت این است که اگر از بسیاری از مردم سؤال کنیم، بزرگ ترین مصیبتی که به حضرت زهرا(س) وارد شد، چه بود و حضرت برای چه در مقابل حکومتی که آن زمان تشکیل شده بود، به مخالفت برخاستند، شاید کم نباشند کسانی که بگویند از طرف پیغمبر اکرم(ص) مزرعه‌ای به حضرت زهرا(س) واگذار شده بود که ایشان و فرزندان‌شان از آن ارتزاق کنند ولی خلیفه وقت به دلایلی از آن ها گرفته بود. حضرت زهرا(س) هم که دیدند حق‌شان غصب و راه درآمد خانواده‌شان مسدود شده است، ناراحت شدند و بعد از پیغام‌ها و گفتگوهایی آمدند تا به عنوان دادخواهی حق‌شان را بگیرند ولی دولت وقت، حق ایشان را نداد و این، منشأ اختلاف شد، تا آن جا که حضرت مریضه شدند و بعد از چند روز از دنیا رفتند و همه عزاداری‌ها و گریه‌ها برای این است که ابتدا مزرعه حضرت زهرا(س) را غصب و بعد هم به ایشان بی‌احترامی کردند. این تصویری است که شاید اکثریت عوام ما از زندگی حضرت زهرا(س) داریم.

 به نظر من ظلمی که با غصب فدک به حضرت زهرا(س) شد، کمتر از این ظلمی است که ما به حضرت می‌کنیم. معرفی شخصیت حضرت زهرا(س) به این صورت، بزرگ‌ترین جفا است. یعنی آن شخصیتی را که همه عالم برایش به اندازه یک بال مگس ارزش نداشت، چنان معرفی کنیم که به خاطر یک مزرعه آمد، اینهمه داد و فریاد کرد که باعث بی‌احترامی به ایشان و سرانجام فوت آن حضرت شد. آیا جفا بالاتر از این می‌شود؟! باید توجه داشته باشیم که مسأله، چیز دیگری است. حتی در شأن مؤمن متوسط هم نیست که برای مال دنیا این جور اظهار ناراحتی نماید و به تعبیر عامیانه دق کند که چرا مالش را خوردند. پس مسأله چیست؟ برای مظلومیت حضرت زهرا و اهل بیت (سلام الله علیهم اجمعین) همین بس که هنوز هم این جریان برای بسیاری از مردم در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و این تصور نادرست در ذهن‌هایشان حاکم است.

مسأله این است که اسلام یک سلسله اصول و مبانی و ارزش‌های اساسی دارد. شاید بهترین بیان، همان است که «کشجرة طیبة اصلها ثابت و فرعها فی السَّماء»؛ دین به یک درختی می‌ماند که ریشه‌هایی دارد؛ این ریشه‌ها باید استوار بماند و محکم باشد. شاخه‌های درخت در اثر باد حرکت می‌کند، برگ‌ها گاهی خشک می‌شود و می‌ریزد، گاهی میوه می‌دهد و گاهی نمی‌دهد ولی تا هنگامی که ریشه درخت محکم است، انتظار می‌رود که اگر امسال سرما آمد و یا خشکسالی شد، سال دیگر جبران شود؛ اما اگر ریشه عیب کند، طولی نمی‌کشد که تنه درخت و شاخه‌ها هم می‌خشکد و از بین می‌رود. وظیفه اصلی پیامبر اسلام(ص) و جانشینان او در درجه اول تحکیم آن ریشه‌ها است؛ در صورتی که آن‌ها ضربه بخورد، دیگر جبران نمی‌شود.

 اگر رهبر جامعه اسلامی احساس کند برخی در ظاهر برگ‌ها را تمیز می‌کنند و حتی اجازه می‌دهند احیاناً گل‌هایی هم به بار بیاید؛ ولی می‌داند دارند ریشه را می‌خشکانند‌، باید با تمام توان آن ریشه را حفظ کند و به مردم بفهماند که فریب آرایش شاخ و برگ‌ها را نخورند. این آرایش شاخ و برگ‌ها وقتی می‌تواند وقتی مفید باشد که ریشه ثابت باشد. اگر ریشه لطمه بخورد، این‌ها دوامی نمی‌آورد و امروز یا فردا شاخه‌ها و برگ‌ها و میوه‌ها هم خشک می‌شود و از بین می‌رود.

 از روز رحلت پیغمبر اکرم(ص) قبل از این‌که جنازه ایشان را دفن کنند، کسانی تیشه در دست گرفتند و به ریشه اسلام زدند؛ البته نه این که به صراحت اعلام کنند ما می‌خواهیم چه کنیم، بلکه با کمال فریبکاری و سیاست‌بازی، قیافه حق به جانب به خود گرفتند که ما می‌خواهیم اسلام را حفظ کنیم! هنوز جنازه پیغمبر(ص) دفن نشده؛ اول باید یک جانشین برای پیغمبر(ص) تعیین کنیم؛ امتی که رئیس نداشته باشد، از بین می‌رود؛ ما به‌خاطر این‌که از فتنه جلوگیری شود، زود اقدام کردیم تا یک جانشین برای پیغمبر(ص) درست شود و او بتواند جامعه اسلامی را حفظ کند! حضرت زهرا(س) فرمود: «زعمتم خوف الفتنة الا فی الفتنة سقطوا و انّ جهنم لمحیطة بالکافرین». هنوز جنازه پدرم دفن نشده بود که شما درصدد برآمدید اساس اسلام را از بین ببرید، عذرتان این بود که ما می‌ترسیم فتنه واقع شود؛ پس فتنه گر شمایید و فتنه بر شما احاطه دارد و الان جهنم بر شما احاطه کرده و خودتان نمی‌فهمید.

 اهل سقیفه چه کسانی بودند؟

 اگر ما در همین یک جمله دقت کنیم و بفهمیم آن زمان چه خبر بود، از چه راهی وارد شدند و چه جور مردم فریب خوردند و خشت نخست از اول، کج کار گذاشته شد و مردم پذیرفتند، بسیاری از مسائل روشن خواهد شد. مردمی که پذیرفتند، کفار و مشرکین نبودند؛ این‌ها کسانی بودند که 70 روز قبل، پای منبر پیغمبر(ص) در غدیرخم بودند و همین‌ها در جنگ‌ها شرکت کرده بودند. در بین آن‌ها هنوز معلولا‌ن جنگی بود، کسانی که اموالشان را در راه اسلام صرف کرده و از خانه‌هایشان برای اسلام آواره شده بودند، فرزندانشان را در راه اسلام داده بودند و... اینها که در سقیفه جمع شدند، کفار نبودند. [باید] بفهمیم مصیبت حضرت زهرا(س) چه بود وچه کسی منشأ این مصیبت شده بود و ایشان در مقابل این جریان چه وظیفه‌ای احساس کرد و چگونه به آن عمل نمود؟

 اساس نظریه اسلام در باب حکومت این است که حاکم اسلامی باید از طرف خدا تعیین شود. زمان پیغمبر(ص) خود ایشان حاکم بود: «النّبی اولی‌ بالمؤمنین من انفسهم»، «اطیعوا الله و اطیعوا الرسول». البته بسیاری از همین مسلمان‌ها زمان خود پیغمبر(ص) هم این‌ها را باور نداشتند و هنگامی که ایشان دستوری می‌دادند، اطاعت نمی‌کردند. به‌هرحال، شمای کلی جامعه اسلامی در آن زمان پیدا بود: رهبر، پیغمبر(ص) است که از طرف خدا تعیین و آیه در شأنش نازل شده «النَّبی اولی‌ ِبالمؤمنین من انفسهم» و آیات دیگری که تصریح می‌کند همه باید از پیغمبر(ص) اطاعت کنند. انکار حکومت پیغمبر اکرم(ص) به منزلهِ انکار اصل اسلام بود. در آن زمان نمی‌توانستند دربارهِ حکومت پیغمبر(ص) تردید کنند؛ کلام در بعد از حکومت بود. همه امیدها به این بود که وقتی پیغمبر(ص) از دنیا می‌رود، قدرت به دست ما می‌افتد و هر کاری دلمان می‌خواهد می‌کنیم!

 اگر حکومت به دست علی (ع) می افتاد...

 وقتی روح از بدن پیغمبر(ص) جدا شد، بلافاصله جمع شدند و گفتند اول باید ما حاکم را تعیین کنیم! همان‌طور که باز در همان خطبه‌ها حضرت زهرا(س) فرمودند، اگر به دستور پیغمبر(ص) عمل نموده و از علی(ع) پیروی کرده بودید، اختلافی بین دو نفر پیدا نمی‌شد «ما اختلف فِیهِ اثنان» ولی شما از اول اختلاف ایجاد کردید و نگذاشتید کار به دست کسی بیفتد که بتواند این کشتی را به ساحل برساند. برای مظلومیت حضرت زهرا(س) همین بس که هنوز هم ما درست نمی‌دانیم درد اصلی حضرت چه بود و برای چه می‌سوخت؟ از کنار خطبه‌های نقل شده از ایشان که در نوع خودش از لحاظ فصاحت و بلاغت، جامعیت و عمق مطالب بی‌نظیر است، می‌گذریم! من نمی‌دانم چند نفر از شما یک بار با دقت، خطبه حضرت زهرا(س) را مطالعه کرده اید. چه بسا چند تا سخنرانی هم در اطرافش کرده باشید. اما باید انسان یک بار این را بخواند و ببیند محتوایش چیست؟ به همین بسنده کرده‌ایم که فدک را غصب کردند و نان فرزندان فاطمه‌(س) را بریدند. آن‌ها خیلی راحت می‌گفتند که خوب! بچه‌های شما هم مثل سایر مسلمان‌ها هستند؛ شما یک مسلمان، آن هم یک مسلمان دیگر، چطور شما باید امتیاز داشته باشید و از یک ملک آباد پردرآمد استفاده کنید ولی مردم دیگر گرسنگی بکشند؟! این حرف، خیلی زود قبول می‌شد. ما هم هنوز همین گونه تحلیل می‌کنیم!

 چرا حضرت زهرا (س) مسئله فدک را مطرح کرد؟

 یک سؤال این‌جا مطرح می‌شود که اگر مسأله این بود، چرا حضرت زهرا(س) روی همین مسأله تکیه نکردند و اول، مسأله ارث و بخشش را مطرح کردند؟! این هم یک مظلومیت دیگر است.

 اگر آن روز حضرت زهرا(س) می‌آمدند در سقیفه و می‌گفتند شما حق ندارید خلیفه معین کنید؛ پدرم، علی(ع) را معین کرد، می‌گفتند یک مسأله خانوادگی است، او می‌خواهد شوهر خودش به قدرت برسد و یک چیزی می‌گوید! می‌گفتند او به فکر ریاست و قدرت است. حرفشان این بود که علی (ع) هم خوب است، یک روز هم ما باید از او استفاده کنیم؛ ولی هنوز زود است، جوان و اهل شوخی است و هنوز آن متانتی را که باید داشته باشد تا خلیفه پیغمبر(ص) باشد، ندارد. بگذارید دو تا بزرگ‌تر و ریش سفید، مدتی کارها را اداره کنند و دولت اسلامی جا بیفتد؛ بعد نوبت علی(ع) هم می‌رسد! این منطق خیلی خوب قابل قبول بود. ما در عمر خودمان چند بار این منطق را دیده‌ایم که مؤثر بوده است. یکی بعد از رحلت مرحوم آیت الله بروجردی(ره) درباره مرجعیت امام(ره) می‌گفتند پیرمردهای دیگری هم در نجف هستند، اول از آن‌ها تقلید شود، بعدها نوبت امام هم می‌رسد! دربارهِ رهبری مقام معظم رهبری هم بار دیگر این حرف تکرار شد که ایشان جوانند و...‌ این منطق شناخته شده‌ای بود وعموم مردم هم زود می‌پذیرفتند.

 اگر حضرت زهرا(س) از ابتدا روی اصل این مسأله تکیه می‌کردند، به کلی متهم می‌شدند به این‌که این‌ها ریاست‌طلب و انحصارجو هستند، می‌خواهند همه چیز برای خودشان باشد؛ پیغمبر از بنی‌هاشم باشد، امام هم از بنی‌هاشم باشد، تا آخر هم می‌خواهند این را ادامه بدهند، این‌ها انحصار‌طلبند! نمی‌خواهند قبایل دیگر در سرنوشت جامعه‌اشان مؤثر باشند. پیرمردهایی هستند که تجربه‌شان بیش‌تر و سیاستشان بهتر است؛ ولی این‌ها اصرار دارند که یک جوانی جانشین پیغمبر شود. این بدتر می‌شد. ادعای آ‌ن‌ها این بود که پدرزن‌های پیغمبر، اسلام را بهتر می‌دانند و تجربه‌شان بیش‌تر است؛ در نتیجه برای این کار شایسته‌ترند.

 اگر حضرت زهرا(س) در مقابل این منطق می‌فرمود شوهر من شایسته‌تر است، حرفش چندان خریدار نداشت و نمی‌توانست اثبات کند. می‌گفتند شما چه بدی از آن‌ها دیده‌اید؟! همیشه صف اول پشت سر پیغمبر، نماز می‌خوانند، دخترهایشان را به عقد پیغمبر درآوردند، همه جور کمکی کرده‌اند!

 اگر می‌خواست اثبات کند که این‌ها صلاحیت ندارند، این کار آسانی نبود. اوّل مسأله‌ای را مطرح کرد تا همهِ مردم با آیات صریح قرآن بفهمند که این‌ها بلد نیستند، حتی در مورد ارث قضاوت کنند. طرح مسألهِ فدک و ارث و... برای اثبات این بود که این‌ها شایستگی قضاوت در چنین مسأله‌ای را ندارند؛ تا همه مردم بفهمند جانشینی پیغمبر(ص) چیز دیگری می‌خواهد و ریش سفید و سابقه در اسلام به تنهایی به درد نمی‌خورد؛ بلکه باید معیارهای دیگری رعایت شود.

 تلاش حضرت زهرا (س) برای روشنگری

 طرح این مسأله، جنبه تاکتیکی داشت. آیا شما باور می‌کنید که حضرت زهرا(س) دلش می‌سوخت که از درآمدش محروم شده است؟! یعنی با شناختی که شما از اهل بیت و حضرات معصومین(سلام الله علیهم اجمعین) دارید، واقعاً باور می‌کنید که حضرت برای نانش این قدر گریه و ناله ‌کرد و حاضر شد درگیر شود و کتک بخورد؛ بعد هم به قول برخی کم معرفت‌ها مثل بنده دق کند که چرا نان بچه‌هایش را بریدند؟! کسی که 3 روز گرسنه ماند؛ روزه گرفت، با آب افطار کرد و غذایش را به مسکین و یتیم و اسیر داد، آن وقت می‌خواست درآمد یک ملک آباد را به خودش اختصاص دهد و مردم محروم باشند؟! این تاکتیک فقط برای اثبات این بود که این‌ها صلاحیت حکومت در یک مسأله ساده ارث را هم ندارند.

 وقتی پرسید چرا ارث من را نمی‌دهید، پاسخ شنید پیغمبر فرموده است ما انبیا ارثی را برای فرزندان‌مان باقی نمی‌گذاریم! «نحن معاشر الانبیاء لا نورث درهماً و لا دینارا»ً! حضرت زهرا فرمود یعنی پیغمبر چیزی برخلاف نص قرآن فرمود؟! قرآن می‌فرماید: «وَ وَرِثَ سلیمانُ داوُدَ»، حضرت زکریا دعا کرد: «فَهَب لِی مِن لَدُنک وَلِیًّا، یَرِثُنِی وَ یَرِثُ مِن آلِ یَعقُوبَ». قرآن می‌گوید انبیا از همدیگر ارث می‌برند؛ آیا پیغمبر اسلا‌م، حرفی برخلاف قرآن زده است؟!حدیث دروغی جعل کردند برای اینکه حضرت زهرا(س) را شکست دهند؛ ولی ایشان در یک جمله، این‌ها را رسوا کرد. بگویند پیغمبر برخلاف قرآن حرف زد؟! عجب پیغمبری! اگر نفرموده پس شما دروغ گفتید! پس عجب حاکمانی که همان اول دارند بر پیغمبر دروغ می‌بندند. این‌ها بهانه بود که عدم صلاحیت این‌ها را برای مردم عوام ثابت کند تا فریب آن ریش سفیدی و عبادت‌ها و حصیربافی‌ها و این حرف‌ها را نخورند.

 با چه بیانی برای مردم بگوید؟ بگوید پیغمبر(ص) حاکم بعد از خود را تعیین کرده؟! خوب خودشان هفتاد روز پیش دیدند پیغمبر(ص) دست علی(ع) را بلند کرد و گفت «من کنت مولاه فهذا علی مولاه»، این‌ بود که کار تاکتیکی انجام داد.

 ما خیال می‌کنیم اصل مسأله همین فدک بود و ما شخصیت حضرت را تنزل می‌دهیم به انسانی که دلش برای ملک دنیا می‌سوزد و گریه می‌کند.

 اگر به او بگویند دختر پیغمبر! تو می‌بینی که اسلام در خطر است، اگر بین مسلمان‌ها اختلاف بیفتد، اساس اسلام از بین می‌رود، دشمن‌ها اطراف کشور اسلامی را احاطه کرده‌اند، اگر ضعفی در مرکزیت اسلام پدید آمد، دشمنان حمله می‌کنند و اساس اسلام از بین می‌رود، آیا حالا جای این است که دربارهِ یک ملک با خلیفه وقت درگیر شوی؟! مخصوصاً اگر ببینید حضرت با چه بیاناتی صحبت می‌کرد.

 آن‌جایی که اساس ارزش‌های اسلامی در خطر باشد، زهرا(س) هم باید فدا شود

 ایشان هیچ‌گاه نیامد بگوید جناب خلیفه محترم اسلام، خواهش می‌کنم عنایت فرمایید و این ملک من را برگردانید؛ بلکه فرمود قرآن را فراموش کردید، حکم خدا را زیر پا گذاشتید، می‌خواهید ریشه اسلام را بکنید، آیا از دین برگشته‌اید...؟! این گونه صحبت کرد: «فتعساً لکم» مرگ بر شما، «وَ مَن یَبتَغِ غیر الاسلام دِیناً فَلَن یُقَبلَ منهُ وَ هُوَ فِی الآخِرَهِِ مِنَ الخاسِرِینَ» آیاتی که حضرت می‌خواند، آیات عجیبی است.

 بعد حضرت رو به انصار می‌گوید: «الا تقاتلون قوماً نکثوا ایمانهم» چند روز بعد از وفات پیغمبر است، دختر پیغمبر آمده انصار را علیه حکومت می‌شوراند؛ چرا با این‌ها نمی‌جنگید؟! اگر من و شما آن زمان بودیم، چه می‌گفتیم؟ می‌گفتیم آیا حالا وقت این حرف‌ها است؟! هنوز اسلام ریشه نگرفته، دشمن‌ها اطراف ما را احاطه کرده‌اند، امریکا آمده در اطراف ما همه جا را احاطه کرده، مگر حالا جای این حرف‌ها است؟! بحث سر اصول و ریشه‌ها است. هیچ چیز را نمی‌شود با اساس ارزش‌های اسلامی معامله کرد. آن‌جایی که اساس ارزش‌های اسلامی در خطر باشد، هیچ چیز ارزش ندارد؛ آن‌جا جان حضرت زهرا(س) هم باید فدا شود. اگر ما بخواهیم از سیره حضرت زهرا(س) درس بگیریم، باید این‌ها را دقت کنیم.

 درس حضرت زهرا (س)

 نکته آخر این‌که در آن زمان چون علی(ع) خودش طرف دعوا بود، نمی‌توانست خیلی چیزها را به صراحت بگوید؛ ولی حضرت زهرا(س) نگاه نکرد، ببیند، علی (ع) چه جور حرف می‌زند، او هم همان گونه حرف بزند. علی(ع) نیامد به مهاجرین بگوید «الا تقاتلون قوماً نکثوا ایمانهم»، او وظیفه دیگری داشت و باید از افق دیگری به جامعه و آیندهِ آن نگاه کند؛ ولی حفظ اساس اسلام و آینده آن به این معنا نبود که هیچ کس در جامعه از ارزش‌های اسلام دفاع نکند. علی(ع) حاضر شد به مسجد برود، دست به شمشیر هم نبرد، خون دل هم خورد، بعد از چندی نیز در جامعه مسلمان‌ها ظاهر می‌شد، طرف مشورت خلیفه بود، نصیحت‌شان می‌کرد، هر جا مشکلی پیش می‌آمد، می‌رفت و حل می‌کرد، قهر نکرد، برود کنار بنشیند؛ ولی حضرت زهرا(س) هم می‌بایست باشد که از ارزش‌ها دفاع کند و جان خودش را نیز در این راه بگذارد.

 این درسی برای ما است که بدانیم همه افراد جامعه وظیفه یکسانی ندارند. گاهی وظیفه‌ای از یک کسی ساخته است که از دیگری ساخته نیست، شرایط طوری است که کسانی باید کاری را انجام دهند که برای دیگران، آن کار صحیح نیست. همه این‌ها مطالبی است که باید از سیره اهل بیت(ع) استنباط کنیم؛ هم خودمان یاد بگیریم چگونه عمل کنیم و هم به دیگران بفهمانیم.

  آیت الله مصباح یزدی در یکی از معدود گفتگوهای رسانه ای خود، بمناسبت سالگرد شهید مطهری با هفته نامه پرتو سخن ارگان مؤسسه آموزشی- پژوهشی امام خمینی(ره) گفتگو و درخصوص سابقه آشنایی خود با شهید مطهری به حوزه علمیه قم، دیدگاه شهید مطهری درباره جریان نفاق و هجمه های اخیر جریان اصلاح طلب به خود مطالبی بیان کرد.

به گزارش رجانیوز، وی در این گفتگو اظهار داشت: پس از ماه رمضان درحالی که باران هم میبارید از قم به قلهک رفتم. خیلی خسته بودم؛ ایشان ابتدا مقداری درباره کیفیت مطالعه و روش فیش برداری -که آن روزها در میان طلاب هنوز رواج نداشت-، توضیح دادند. پس از آن، من طرح جامعی درباره کیفیت مبارزه با رژیم طاغوت و تشکیل دولت اسلامی و نحوه تربیت نیروهای آن خدمت‌شان ارائه کردم. ایشان کاملاً گوش کردند و فرمودند: تعجب میکنم که شما چه حوصله ای دارید که راجع به این مسائل فکر می کنید و طرح می دهید.

آیت الله مصباح دلیل این موضع گیری شهید مطهری را فضای سیاسی حاکم پس از قتل منصور دانست و ادامه داد: زمینه برای فعالیت‌های سیاسی واقعاً کم شده بود، احساس خستگی و ناامیدی از درون تقریباً فراگیر بود و فضای سیاسی بسیار بسته شده بود. در آن شرایط ایشان بیش‌تر به کارهای فرهنگی اشتغال داشت و کم تر مسائل سیاسی از ایشان دیده می‌شد. امیدی نداشتند که بتوانند در سیاست نقشی داشته باشند. شاید به همین دلیل بود که جواب بنده را هم این گونه دادند.

وی با اشاره به یکی از جلسات خود با شهیدان بهشتی و مطهری در منزل آیت الله خزعلی و دیدگاه شهید مطهری درباره جریان نفاق و التقاط خاطرنشان ساخت: من و شهید مطهری از آنها انتقاد می کردیم. شهید مطهری فرمود: «چند تا از آن‌ها جزء جلسه ماهیانه ما هستند، سخنرانی‌های ما را ضبط می کردند و به بعضی استان‌ها می‌بردند. بعدها کتابی از آن‌ها به دستم رسید به عنوان «شناخت» که در آن حرف‌های مارکسیست‌ها را با چند آیه و روایت در هم آمیخته بودند! به آن‌ها گفتم چرا چنین کردید؟ لااقل قبل از چاپ به من می دادید، نگاه می کردم. چرا مخفیانه منتشر کردید؟» ایشان دائما از این سازمان انتقاد می کردند. زاویه فکر ایشان اعتقادی بود، عین همین انتقادات را ایشان نسبت به شریعتی هم داشتند و نامه ایشان به حضرت امام(ره) نیز در همین راستا نوشته شده بود و دیگران خوش‌شان نیامده بود. آن‌ها که زاویه فکرشان سیاسی بود، می گفتند ما باید یک جبهه واحد ضد امپریالیسم و ضد دیکتاتوری تشکیل دهیم؛ جبهه ملی، نهضت آزادی، مارکسیست‌ها و التقاطیون همه در این جبهه مشترک هستیم و مبارزه می کنیم. ولی شهید مطهری می فرمود ما باید یک جبهه مستقل تشکیل دهیم. اگر جایی هم همکاری داریم، مانعی ندارد، ولی باید معلوم باشد که ما فکرمان چیست و هدف‌مان کدام است. به همین دلیل شهید مطهری از سوی برخی انقلابیون در انزوا قرار گرفته بود. تا این که حضرت امام(ره) بیانیه ای صادر کردند و تشریح کردند که مبادا در دیگران هضم شوید. آن وقت بود که برخی انقلابیون رفتارشان را تغییر دادند. شهید مطهری مبارزه با مارکسیسم و گروه‌های التقاطی را هیچ گاه به خاطر مسائل سیاسی کنار نگذاشت و با انحرافات موجود در میان مبارزان به‌طور جدی برخورد می کرد. این جریانات ادامه یافت تا وقتی که امام (ره) به پاریس رفتند و ایشان را محور شورای انقلاب قرار دادند. از این زمان مجدداً شخصیت ایشان مورد توجه قرار گرفت و بیش تر شناخته شد که البته دیری نپایید که به شهادت رسیدند چرا که دشمنان ایشان را زودتر از ما شناختند و از ما گرفتند.

رئیس مؤسسه آموزشی- پژوهشی امام خمینی(ره) با تأکید بر فعالیت همیشگی جریان های التقاطی و نفاق در جامعه و ادعاهای برخی احزاب مبنی بر ملازمت لیبرال دموکراسی و اسلام در این جریان سیاسی ادامه داد: طبعاً اگر شهید مطهری امروز زنده بود، با انواع التقاط‌های امروزی مبارزه می‌کرد. اگر بگویم مرحوم مطهری در دوران نهضت از نوعی انزوا -حتی در میان دوستان خود- رنج می‌برد، بی‌جا نگفته‌ایم چرا که امام(ره) ایشان را شناخت اما حتی دوستان نزدیک، او را درست نشناختند. و به همین سبب برای بسیاری از انقلا‌بیون هم حمایت‌های امام از ایشان بسیار عجیب بود. این‌که امام آن مرحوم را محور شورای انقلا‌ب قرار دادند و یا مایل بودند ایشان قم بماند و نقش سازنده امام را در بخش فرهنگی، علمی و بنیادی به عهده بگیرد، به همین دلیل بود.

آیت الله مصباح همچنین در پاسخ به سؤالی درباره علت هجمه‌های اخیر جریان تجدیدنظر طلب به وی گفت: این‌ها سیاست‌های کهنه و شناخته شده است. به تجربه ثابت شده که اگر مطلبی -هرچند نادرست- مرتب در سطح وسیعی تکرار شود، در افکار عمومی جای می‌گیرد. حتی هنگامی که بی‌پایه‌ترین ادعاها زیاد تکرار شود، بالا‌خره بخشی از جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اشخاصی از همان اوایل انقلا‌ب،‌ بارها سخنان بی‌پایه‌ای درباره انقلا‌ب اسلا‌می و به‌ویژه اعتقادات شیعه تکرار کرده‌اند و در مقابل، جواب‌هایی هم داده شده است. ولی از رو نمی‌روند و بعد از بیست‌سال دوباره همان حرف‌ها را تکرار می‌کنند. البته بی‌حساب هم نیست. به‌طور معمول، توده مردم جزئیات را به خاطر نمی‌سپارند و پس از مدتی فراموش می‌کنند؛ به همین سبب آن‌ها حرف خود را تکرار می‌کنند. به هر حال این کارها، کار تازه‌ای نیست.

 وی همچنین افزود: در داخل و خارج چنین گفته شد که دولت فعلی متأثر از افکار منحرف ما هستند! برخی رسانه‌های خارجی شاید باور کردند. در داخل هم آمدن این دولت امر خلا‌ف انتظاری بود. رقبا مدتی در کما بودند؛ نمی‌دانستند چه بگویند و چه تحلیلی بکنند. گاهی حرف‌هایی سطحی می‌زدند که ناشی از عدم تعادل فکریشان بود. بالا‌خره هیچ دیواری کوتاه‌تر از ما پیدا نکردند. سایرین با هم یک تعامل‌هایی داشتند. پس باید عاملی خارج از این‌ها پیدا می‌کردند. این‌ها می‌خواستند با هم همکاری داشته باشند و کس دیگری پیدا نکردند. بنابراین مرا پیدا کردند و گفتند تقصیر او است! به هر حال تصمیم گرفتند هر آن‌چه را منسوب به این شیخ است، بکوبند. حالا‌ چه بگویند؟! به این بستگی داشت که دست‌شان به چه چیزی بند شود. هیچ تعجبی هم ندارد! حدود یک ربع قرن است که با این سیاست آشنا هستم. یکی دیگر از عوامل این است که می‌بینند من اهل سازش نیستم و دنبال پست و مقام نبوده‌ام؛ از طرفی پست و مقامی هم ندارم که نگران از دست‌دادن آن باشم. خودم را لا‌یق این نمی‌دانم که درباره‌ام بحث شود، و وقت کسانی گرفته شود. از سوی دیگر برای دفاع از خود؛ آن‌همه نشریه، پول و احزاب و باندهای سیاسی نداریم. دفاع کردن‌مان در دایره کوچکی محدود می‌شود و در مقابل فعالیت آن‌ها صفر است. به هر حال ما معتقدیم باطل دوامی ندارد و سرنوشتش رسوایی است و خدا هم وعده داده که خودش از حق دفاع کند.

این استاد حوزه اظهار داشت: آن سال که مقام معظم رهبری به منزل ما تشریف آوردند، به من فرمودند: مطلب کیهان را خوانده‌اید؟ من گفتم: نه. فرمودند: درباره تو نوشته. هنوز هم آقای نوری زاد را ندیده و نپرسیده‌ام چه انگیزه‌ای برای این کار داشته است. اما این مصداق «ان‌الله یدافع عن الذین امنوا» است. حالا‌ هم آقای شریعتمداری خودشان مطلبی نوشته‌اند. نه ما درخواستی داشتیم و نه ایشان منتی دارند؛ بلکه وظیفه‌ای را تشخیص و انجام داده‌اند. خدا خودش می‌داند چه کار کند.

متن کامل را در ستون گفتگو بخوانید.