یَا ابْنَ جُندب، قدیماً عَمُرَ الجهلُ و قَوِىَ اساسُهُ و ذلکَ لِاتِّخاذِهِم دینَ اللّهِ لَعِباً حتّى لَقَدْ کانَ المُتَقَرِّبُ مِنهم الَىِ اللّهِ بِعَمَلِه یُریدُ سِواهُ اولئکَ هم الظّالِمونَ.
امام صادق(علیه السلام) در این فراز از سخن خود مى فرمایند: از دیرباز، بنیان جهل و نادانى قوى گردیده، بازارش رونق گرفته، پایه هایش محکم شده و ریشه دوانده است. سپس یکى از عوامل رونق دهنده بازار جهل و تحکیم آن را این مى دانند که دین خدا را به بازى گرفته اند، آن چنان که حتى کسانى که علم خود را وسیله تقرّب به خدا قرار داده اند نیز مقصد و نیتشان خدایى نیست و دنبال غیر او هستند. حضرت این گونه افراد را با وصف ستم پیشگان معرفى مى کند.
براى تبیین این فراز از روایت باید نکاتى روشن شود. اولاً، منظور حضرت از این که مى فرمایند: «از دیرباز اساس جهل محکم شده، بازارش رونق گرفته و رواج یافته است» چیست؟ ثانیاً «جهل» به معناى ندانستن یک سلسله مفاهیم یا روابط بین پدیده هاى طبیعى است، و این چه ربطى به دین دارد؟ هر قومى از گذشته تاکنون براى شناخت مسایل و پدیده هاى عالم زحمت کشیده اند، درس خوانده اند، آزمایش کرده اند و به همان مقدار جهلشان را برطرف کرده اند و به علم دست یافته اند، تا آن جا که در هر رشته، از هندسه و ریاضى و مکانیک و دیگر علوم متخصصانى تربیت نموده اند. پس این سخن که «جهل از قدیم رواج پیدا کرده است، آن هم به دلیل این که دین خدا را به بازى گرفته اند» یعنى چه؟
منظور حضرت صادق(علیه السلام) از «جهل» در این روایت، جهل نسبت به معلومات مادى نیست. از نظر انبیا و اولیا(علیهم السلام)، معلوماتى که سعادت انسان مرهون یادگیرى آنها است این گونه معلومات مادى نیست. دانش هایى که براى نیل به سعادت لازم است و هرکس در هر زمان و در هر شرایطى از زندگى اجتماعى که قرار دارد، باید آنها را فرا بگیرد، مربوط به اعتقادات و اصول دین است; شناخت خدا، سرنوشت انسان، جهان آخرت، راه صحیح زندگى و مانند آن، که به وسیله انبیا(علیهم السلام) تبیین مى شود. علمى که بشر بدان نیازمند است این گونه علم ها است، و اگر نداشته باشد جاهل است گرچه در سایر زمینه ها فیلسوف دهر باشد. کسى که نداند هدف زندگى اش چیست، پس از مرگ به چه عالمى مى رود و چه سرنوشتى در انتظار او است، جاهل است، اگرچه سفینه هاى فضاپیما بسازد. «جهل» در فرهنگ انبیا و اولیا(علیهم السلام) و قرآن به این مفهوم است. این معنا با آنچه در بین ما متداول است تفاوت دارد.
